Türk dünyasından gelen ve “Türk soylular” olarak adlandırılan öğrenciler Türkiye’ye iş, eğitim, evlilik gibi sebeplerle gelerek Türkiye Türkçesi öğrenmektedirler. Türkçenin öğretiminde metinler, gerek ders kitaplarında gerekse okuma kitaplarında öğretimin temel unsuru olarak kullanılmaktadır. Türk dünyasından gelen öğrencilerin, Türk dünyasının tarihî süreç içerisinde ortaya koyduğu müşterek ürünler vasıtasıyla dil öğrendiklerinde Türkiye Türkçesine karşı olumlu ilgi ve tutum geliştirmeleri beklenmektedir. Bir nesne, obje veya duruma karşı tepki verme eğilimi olarak adlandırılan tutum, eğitim-öğretimin de en önemli unsurlarından biridir. Öğrendikleri dile veya o dilin bir becerisi olarak okumaya karşı olumlu tutum geliştiren öğrencilerin dil öğrenmedeki başarılarının bu tutumlarından etkilenmesi beklenir. Karma yöntemden yararlanılan bu çalışmada, Türk dünyasından gelen öğrencilerin Türkçe metinlere yönelik tutumları araştırılmıştır. Araştırmada öğrencilerin, Türkçe metinlere yönelik yüksek düzeyde tutum geliştirdikleri ve Türk dünyasının ortak kültürel unsurlarını metinler arasında görmeyi bekledikleri belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Türk Dünyası, Türkiye Türkçesi, Türk Soylular, Türkçe Öğretimi, Okuma Tutumu

DOI : 10.12995/bilig.9501 [HTML]

State is a fact on which human sciences have mostly produced problems in theoretical context. This study is intended to deal with the views of Namık Kemal, a philosopher of Tanzimat, on the state from political, cultural and literary perspectives. While examining Namık Kemal’s view of the state, especially Ibn Haldun, who tried to determine the theoretical foundations of the state on the basis of Islamic civilization, would offer a chance for a sample comparison. Determining a five-step anthropomorphic theoretical framework that would affect the western world, Ibn Haldun qualifies the state with the process of rise-and-fall like a natural human life. In this sense, the state is designed as a finite organic structure and is supposed to face a natural process of death or fall in the course of time. On the contrary, Namık Kemal suggests that the state could as well be sustained if man kept his conditions along with sustainable cultural and spiritual foundations. In a sense, the political theory that the state could keep alive with man is worth thinking over within the context of Namık Kemal.

Keywords: Namık Kemal, Ibn Haldun, state, man, literature.

DOI : 10.12995/bilig.95002 [HTML]

“Kült”, günümüz bilim ve sanat dünyasının, özellikle mitoloji ve din araştırmalarının önemli kavramlarından biridir. Herhangi bir toplumun mitolojisini, inanç sistemini, hatta kültürünün doğasını ve temelini anlamak için o toplumun ortaya çıkardığı kült kavramını ve bu kavramın içeriğini bilme zorunluluğu öncelikli şartlardan biridir. Çünkü mitolojiler, inanç sistemleri ve kültürler, büyük ölçüde bu kültlerin etrafında oluşup şekillenmişlerdir. Mitik dönemlerde oluşup şekillenmeye başlayan kültlerin bireylerin ve toplumların üzerindeki etkisi günümüzde de devam etmektedir. Bu yazıda, mitik, dinî ve kültürel yapının temel taşları olan kült kavramı, Türk mitolojisi ve inançları bağlamında ele alınıp incelenerek tasnif edilmiştir. Yapılan tasnif içinde yer alan “söz kültü” kavramı ise, şamanik Türk mitolojisi merkeze alınarak değerlendirilmiş, yeri geldikçe başka mitolojiler, kültür ve inanç sistemleriyle karşılaştırmalar yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Türk, Söz, Mitoloji, Şamanizm, Kült, Ritüel, İye

DOI : 10.12995/bilig.9503 [HTML]

This paper describes the forms of intellect presented in the philosophical doctrine of al-Farabi. The famous thinker and scholar of the Middle Ages, Abu Nasr al-Farabi, is known not only for following the philosophy of many ancient thinkers, such as, especially, Plato and Aristotle. Based on the achievements of ancient thinkers in the field of ontology and epistemology, al-Farabi developed an original conception of cognition and human intellect. A specific feature of the Farabian tradition of studying the intellect is that he offered a deeper connection of the mind with ontology and the natural causes of the emergence of intellect. Thus, al-Farabi puts a special emphasis on the cosmological nature of human intellect.

Keywords: Ontology, epistemology, cognition, human intellect, cosmology

DOI : 10.12995/bilig.9504 [HTML]

Bu makalede, Toshihiko Izutsu’nun Japonya’da gençlik yıllarında tanıştığı ve akabinde kendilerinden aldığı eğitim sayesinde onun İslami çalışmalara girmesine vesile olan Türk – Tatar dünyasının önemli şahsiyetleri Abdürreşid İbrâhim ve Musa Cârullah ile ilişkileri ele alınmış olup Izutsu’nun Türkler’e ve İslâm’a bakışı da incelenmiştir. Bu kapsamda Izutsu’nun Hz. Muhammed (SAV) hakkındaki düşünceleri, İslâmiyet, İslâm’da insan ve ahlâk algısı, İslâmiyet ile Taoizm arasındaki paralellikler gibi konular ele alınmıştır. Izutsu’nun özellikle Japonya dışında bulunduğu yıllarda (1961-1979) eserlerini ağırlıklı olarak İngilizce kaleme aldığı görülmektedir. Bu çalışmada söz konusu eserlerin yanında onun 1979 sonrası süreçte yazdığı Japonca eserler ve yine onun hakkında yazılan Japonca kaynaklar kullanılmıştır. Böylece dilimize İngilizceden yapılan çevirilerin yanında onun Japonca eserlerinin içeriğinin de ülkemizde akademik çevrelerce bilinmesine katkıda bulunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Toshihiko Izutsu, İslȃm Düşüncesi, Taoizm, Japonya’da İslȃmî çalışmalar, Abdürreşid İbrahim, Musa Carullah

DOI : 10.12995/bilig.9505 [HTML]

Azerbaycan’ın siyasi ve felsefi düşünce tarihinde Maarifçilik bir paradigma olarak bazı çelişkilerine ve ikilemlerine rağmen milli tarih literatüründe önemli bir yere sahiptir. 19. yüzyılda Çarlık Rusyası’nın Azerbaycan’a dayatmış olduğu sosyal-kültürel alandaki düzenlemeleri yeni toplum oluşturma bakış açısına uygun gerçekleştirildiği aşikârdır. Maarifçilik dünya görüşünün temsilcileri olan Abbaskulu Ağa Bakıhanov, Mirza Kâzım Bey ve Mirza Fetali Ahundov’un fikri faaliyetleri bir bakıma yeni bir toplumun yaşam biçimini kurgulama varsayımı üzerine kurulmuş olduğu kanaati bu noktada Avrupamerkezci bakış açısıyla örtüşmektedir. Rusya etkisiyle gerçekleştirilen modernleşme söyleminin Azerbaycan’ın düşünce hayatına, milli-kültürel anlayışına yeni bir nitelik kazandırmakla birlikte neredeyse yaşamın her alanına etki ettiği görülmektedir. Çarlık Rusyası’nın Azerbaycan toplumuna karşı yürüttüğü ayrımcı-yayılmacı politikaları, milli ve kültürel kimlik üzerindeki tahribat girişimleri hegemonya hüviyetinin açık tezahürü olarak bu gibi faaliyetlerle desteklenmekteydi. Modernleşme süreci olarak nitelendirilen değişim çizgisi milli kültür ve kimlik olgusunun merkezi problemini “biz ve öteki” kavramı içine sıkıştırması bir bakıma “yeni” kimlik oluşturma anlamına gelmekteydi. Maarifçilik akımının milli kimlik bilincine ilişkin görüşleri oryantalist bir muhtevada tanımlaması bu gerçeği açığa çıkardı. Rusya’nın etkisiyle var olan dönem entelektüelleri modernleşme söylemine dayanarak ileri sürdükleri görüşler Çarlık hegemonyasının karakterine uygun gelecek nitelikteydi.

Anahtar Kelimeler: Azerbaycan Maarifçiliği, ayrımcılık, aydınlanma, hegemonya, kültür, kimlik, yayılmacılık.

DOI : 10.12995/bilig.9506 [HTML]

Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nin gayrimüslim vatandaşlarının statüleri ve devlet tarafından nasıl tanımlandıkları incelenmeye çalışılacaktır. İncelemenin esas noktasını azınlık kavramı ve bu kavramın Osmanlı Devleti’nin gayrimüslim tebaası için kullanılıp kullanılamayacağı oluşturacaktır. Azınlık tanımlaması, özellikle 1908 yılında Osmanlı anayasasının yeniden yürürlüğe girmesinin ardından aydınlar arasında kullanılmaktaydı. Müslim ve gayrimüslim aydınların bir kısmı, ülkenin geçirdiği idarî dönüşüm neticesinde gayrimüslim vatandaşların azınlık olarak tanımlanmaları gerektiği görüşündeydiler. Ancak devlet tarafından resmiyette böyle bir tanımlama kullanılmış değildi. “Osmanlı vatandaşlığı” anlayışını kuvvetlendirme hedefinde olan devlet, herhangi bir unsurunu azınlık statüsünde tanımlamak istememişti. Cumhuriyet’in ilânından sonra Osmanlı Devleti hakkında yapılan ilk dönem çalışmalarda da Osmanlı tebaası gayrimüslimlerden azınlık olarak bahsedilmişti. Hem Osmanlı döneminde hem de sonraki dönemde kullanılan bu tanım tarihi hadiseleri değerlendirirken bir anakronizme neden olmaktadır. Azınlık modern bir tabirdir ve millî devletler için anlamlı bir karşılığı bulunmaktadır. Lozan Antlaşması sonrası Türkiye Cumhuriyeti’nin gayrimüslim vatandaşları azınlık olarak değerlendirilmişlerdir. Bu tanımlamayı Osmanlı dönemi için de kullanmak doğru değildir.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, gayrimüslim, anayasa, azınlık

DOI : 10.12995/bilig.9507 [HTML]

Bu çalışmada Türkiye’deki illerin ve bölgelerin gelişmişliği araştırılmış ve birbirleriyle kıyaslayarak incelenmiştir. İllerin gelişmişlik düzeylerini etkileyen sosyo-ekonomik göstergeler Kalkınma Bakanlığı’ndan elde edilmiştir. Temel bileşenlerden yararlanılarak faktör analizi yapılmış ve on temel faktör bulunmuştur. Bu faktörlere dayanılarak iller için gelişmişlik endeksleri oluşturulmuştur ve altı gelişmişlik düzeyi tanımlanmıştır: İleri(1.), Yüksek(2.), Yükseğe Yakın (3.), Ortalamaya Yakın (4.), Düşüğe Yakın (5.) ve Düşük (6.). İstanbul’un gelişmişlik endeksi en yakın takipçisi Ankara’nın iki katıdır ve İstanbul tek başına 1. gelişmişlik düzeyini oluşturmaktadır. Bölgelerin gelişmişlik düzeyleri incelendiğinde ortalamada yükseğe yakın performans gösteren bölgeler: Marmara, Batı Anadolu, Ege ve Akdeniz bölgeleridir. Düşük seviyede performans gösteren bölgeler ise Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleridir. Türkiye, ortalamada yaklaşık 3 gelişmişlik düzeyi ile “Yükseğe yakın” gelişmişlik grubundadır. İllerin %63’ünün 4. – 6. gelişmişlik seviyelerinde yer almalarına rağmen Türkiye’nin gelişmişlik seviyesinin 3. kademe çıkmasının nedeni yüksek gelişmişlik seviyelerinde olan bölgelerin yoğun nüfus bulundurmalıdır. Ancak gelişmişlik düzeyi yüksek bu bölgelerin temel sorunu istihdamdır.

Anahtar Kelimeler: Kalkınma, Bölgesel Gelişmişlik Düzeyi, Temel Bileşenler Analizi, Faktör Analizi, Türkiye

DOI : 10.12995/bilig.9508 [HTML]

10 Haziran 2014 y. müdürü Prof.Dr. Madiyar Eleuov olan “Turan” Uluslararası ilmi-araştırma merkezi Eski Taraz şehrinin şahristanı ile kalenin doğu kapısı ve korunma sistemini araştırmak amacıyla arkeolojik kazıları gerçekleştirdi. Arkeolojik kazılar günümüzdeki Jambyl vilayetinin valiliğine bağlı Kültür, Arşivleme ve Kayıt bölümü tarafından “Tarihi ve Kültürel Mirası Koruma” Devlet Kamu Müdürlüğü ile 5 Haziran 2014 y. (№ 35) ve buna ilişkin ek olarak 2014 y. 15 Ekimde (№ 1) ilave edilen Anlaşma temelinde yürütüldü. 7 ve 11 metre kalınlığında ve çamurdan yapılan pahsadan oluşan şahristanın kazıları ile şehir içinden geçen, aynı zamanda kenarları taştan yapılan nehrin araştırılması sonucunda şehrin duvarı araştırıldı. Bunun yanı sıra üç etaptan oluşan kalenin kazı işleri neticesinde şehrin taş kalıntıları bulundu. Genel olarak ele aldığımız araştırma sonucunda bulunan seramik, demir, kemik ve 89 sikkeler bir ilmi değerlendirme yapmamıza yol açtı. Bu sikkeler islam öncesi 7-8 asır Türk dönemi ticaretin gelişmesi ile sosyal ve kültürel durumunu ortaya koymamıza imkan vermektedir.

Anahtar Kelimeler: Taraz, arkeolojik kazı işleri, sikkeler, ticaret, koruma sistemi, kültürel miras

DOI : 10.12995/bilig.9509 [HTML]

DDünyanın birçok bölgesinde problemli alanların başında gelen sınıraşan nehir havzalarının yönetimi konusu, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) yıkılmasının ardından Merkezî Asya’da da bölgesel siyasetin önemli gündem maddeleri arasında yer almıştır. Bu sorun alanı, Aral Gölü felaketinin belirginleşmeye başladığı yıllardan itibaren uluslararası çevresel ve siyasî tartışmaların merkezinde yer bulmaya başlamıştır. Kura- Aras havzasını ilgilendiren çevresel ve bölgesel siyasetle alakalı konular ise Aral havzasıyla ilgili tartışmalar kadar literatürde ve uluslararası siyasetin gündeminde yer bulamamıştır. Bu makale, Türk dünyasını içine alan bu önemli ve geniş nehir havzaları temelinde sınıraşan su sistemlerini ilgilendiren temel sorun alanlarını bölgesel bütünleşme kuramları çerçevesinde karşılaştırılmalı olarak ele almakta ve bunlara iktisadî yaklaşımı ve bölgesel elektrik enerjisi ticaretini temel alan çözüm önerileri sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Merkezi Asya, Kafkasya, Aral havzası, Kura-Aras havzası, sınıraşan su yönetimi, çevre

DOI : 10.12995/bilig.9510 [HTML]

A book review about the book entitled (Türk Dünyasının Bilgesi Abay Kunanbayoğlu), Abay Kunanbayoğlu the Wise Kazak of the Turkic World consisting of scholarly articles written in Kazak and translated into Turkish together with articles by Turkish academics.

Keywords: Abay Kunanbayoglu, Kazak Intellectual, Kazak men-of-letters, Kazakstan

DOI : 10.12995/bilig.9511 [HTML]