ÖZET
Kırım Hanlığı idari teşkilatı, hanedan üyeleri ile kabile aristokrasisi arasında hiyerarşik bir bölünmeye dayanan bir toprak nizamıyla tahkim edilmişti. Bu teşkilatlanma Moğol İmparatorluğu’yla doğan ve Altın Orda’da zenginleştirilip halefi hanlıklarca da benimsenen idari geleneklerin bir devamıydı. Kırım Hanlığı 15. yüzyılın sonlarından itibaren Osmanlı siyasi birliğine dâhil olmuş olmasına rağmen, kabile aristokrasisine derinden kök salmış olan toprak nizamı, devletin yıkılışına kadar büyük ölçüde muhafaza edilmiştir. Bu çalışma, Kırım Hanlığı’nın toprak nizamı ve ilişkili kelime dağarcığının, Çingiz Han zamanında vaz edilip Altın Orda’da tatbik edilen Moğol idare dizgesi içinde açıklamalı bir dökümünü sunmak gayretindedir. İdare yapısının terimsel ve işlevsel özellikleri, Kırım Hanlığı döneminden kalma diplomatik yazışmalar ve önemli tarihî belgeler gibi birincil kaynaklara başvurularak tahlil edilmektedir. Araştırma, kurumlar ıstılahatının tarihî geçiş dönemlerinde maruz kaldığı lügat ve mana evrimlerini takip etmek için filolojik ve tarihî bir tetkik sunmayı hedeflemektedir.
ABSTRACT
The administrative structure of the Crimean Khanate was based on a land system with a hierarchical division between the ruling dynasty and the tribal aristocracy. This system maintained the administrative traditions established during the Mongol Empire and was refined during the Golden Horde period and later adopted by various successor khanates. Despite the Crimean Khanate’s integration into Ottoman political spheres from the late 15th century on, the land system, deeply rooted in tribal aristocracy, persisted. This study explores the Khanate’s land system and its lexicon within the broader context of Mongolian administrative paradigms established by Chinggis Khan and adapted by the Golden Horde. The terminological and functional aspects of the administrative structure are examined through an analysis of primary sources, including diplomatic correspondence and significant historical documents from the Crimean Khanate period. The investigation includes a philological and historical analysis of institutional terminology to trace its lexicosemantic evolution through historical transitions.
ANAHTAR KELİMELER: Kırım Hanlığı, tarihî Kırım Tatarcası, devlet teşkilatı, toprak nizamı, ıstılahat.
KEYWORDS: Crimean Khanate, Old Crimean Tatar, state institutions, land system, terminology.