ÖZET
Moğol İmparatorları askerî yetkililer başta olmak üzere elçi, haberci gibi uluslararası platformda hareket hâlinde olan kişilere gerek görevleri dolayısıyla gerekse seyahatleri sırasında rahat ve hızlı hareket etmelerini sağlamak amacıyla payza adında bir künye hazırlatmışlardır. Kişinin görevi ve yetkilerini içeren bu tabletler, taşıyan kişiye kolay erzak temini ve binek hayvanı tahsisi başta olmak üzere farklı birçok imtiyazlar sunmuştur. Payzalar, sokağa çıkma yasağı uygulamaları, resmî yazışmalar ve posta teşkilatı gibi işlerde faal bir şekilde kullanılmıştır. Tarihinin Hunlardan başladığı tahmin edilen bu tabletlerin Kitan ve Çinliler tarafından da kullanıldıkları bilinmektedir. Öyle ki Moğol payzalarında rastlanan bu etki, Çin ve Uygur yazılarının yoğun bir şekilde kullanılmasıyla fark edilir durumdadır. Çalışmada bu terimin Çince, Farsça ve Batılı kaynaklar çerçevesinde kullanımı, türleri ve örneklerine yer verilmiştir.
ABSTRACT
The Mongol Emperors had a tablet called paiza prepared for military officials, messengers, and others who travelled on an international scale in order to enable them to move easily and quickly both for their duties and their travels. Indicating the duties and authorizations of the bearer, these tablets offered many privileges to the bearer, such as easy supply of provisions and the allocation of riding-animals. Paizas were actively used in curfew practices, official correspondence, and postal organization. It is known that these tablets, whose history is estimated to begin with the Huns, were also used by the Khitan and Chinese. In fact, this influence, which is encountered in Mongolian paizas, is noticeable with the intensive use of Chinese and Uyghur writings. The present study discusses the types and examples of paizas, and the use of this term in Chinese, Persian, and Western sources.
ANAHTAR KELİMELER: Payza, Çin Kaynakları, Uygur Yazısı, Moğol İmparatorluğu, Posta Teşkilatı
KEYWORDS: Paiza, China Resources, Uyghur Script, Mongol Empire, Postal Service