ÖZET
Diğer bilimlerde olduğu gibi tarih biliminde de araştırmacının ele aldığı problematiğin sınırlandırmalarını doğru tespit ederek, çalışmasını buna uygun olarak yönlendirmesi beklenir. Bu sınırlandırmalar birkaç şekilde düşünülebilir:
I-Yazım amacına göre sınırlandırmalar: Doktora veya kitap çalışmaları, makale çalışmaları, bildiri tebliğ çalışmaları. Doktora ve kitaplarının geniş hacimli çalışmalar olması çerçevesinde konular oldukça geniş tutulabilmektedir. Sınırlamalar daha az olmakla birlikte yine de vardır ve bu tür çalışmalarda sınırlamalar tarif edilmekte ve çalışmanın dışında tutulan alan ve problematikler tanımlanmaktadır. Makale yazımları için de bu durum kısmen görülebilmektedir. Fakat bildiri, tebliğ sunumları bu konuda çok ciddi bir sorun barındırmaktadır. Gerek ulusal, gerekse uluslararası kongre ve sempozyumlarda birçok konuşmacı kendilerine tanınan sürenin çok büyük bir kısmını genel çerçeveye veya bilinenlere ayırarak süresinin birkaç dakikasını ancak yeni ve problematik edilen konuya ayırabilmektedir. Yapılamayan sınırlandırma çalışmayı kadük bırakmaktadır.
II-Kaynak kullanımına göre sınırlandırmalar: Özellikle Osmanlı tarihi ile ilgili birçok çalışma belli bir kaynağa göre yapılmaktadır. Şüphesiz dönemlere göre belli kaynak gruplarının yoğun kullanımı kaçınılmaz ise de; tek tip kaynağa dayalı (Tapu Tahrir Defterlerine Göre… / Temettuat Defterlerine Göre… / Kadı Sicillerine Göre…) çalışmalar ciddi eksiklikleri doğurmakta ve mutlaka başka kaynaklarla desteklenmesi gerekmektedir.
III- Kronolojik sınırlandırmalar: Tarih yazımında en çok rastlanan sınırlama şeklidir. Birçok kez izah edilen sınırlamalara rastlanılsa da kimi zaman hiçbir anlamı olmayan ve tamamen keyfi kronolojik sınırlamalar da görülmektedir.
IV-Olay ve olgulara göre sınırlandırmalar: Tarih geçmişin bilimi olduğuna göre, günümüzde olduğu gibi her olay ve olgu onu belirleyen binlerce başkaları ile ilişkilidir. Ele alacağımız problematiği betimleyen bütün etki faktörlerinin açıklanması birçok kez mümkün olamayacaktır. Bu durumda tarihçi için önerimiz birçok sosyal bilimde (özellikle iktisat biliminde) yoğun olarak kullanılan ceteris paribus önerisidir. Problematik olarak tanımlanan konunun analizinde, binlerce değişken/etken faktörün sabit olduğu varsayımı ile hareket edilerek sadece bir değişken analizi esasına dayalı bu çözümleme kuramsal olarak analiz yeteneğimizi güçlendirecektir.
Çalışmamızda yapılamayan sınırlandırmaların oluşturduğu bilimsel problemler; yanlış yapılan sınırlandırmaların oluşturduğu problemler örneklenerek sınırlamalara dair önerilerimiz sunulmaktadır.
ABSTRACT
Just as in the other sciences, in the science of history too, the researcher must detect the limitations of the problematic that s/he dealt with correctly, and lead the research accordingly. These limitations can be considered in several ways:
I – Limitations based on the objective of writing: Doctorate or book studies, article studies, paper/presentation studies. As doctorates and books are wide-volume studies, the subjects can be kept extensive. Limitations are less, but they still exist; and in these studies, the limitations are described, and the area kept out of the study and the problematics are defined. This situation can partially be seen in article writings too. However, for declarations and paper presentations, there are serious problems. Whether in national or international conferences and symposiums, the speaker can only spend a few minutes of his/her time for the new and problematic subject by spending a major part of the given time for the general frame or known subjects. The limitation that cannot be set leaves the study caduceus.
II – Limitations based on the source usage: Especially many studies on the Ottoman history is done according to a particular source. Even though intense use of particular source certainly is inevitable, studies based on a monotype source (According to Land Registration Books… / According to Temettuat Registers… / According to Court Registers…) cause serious incompetence, and they must be supported with other sources.
III – Chronological limitations: This is the most common limitation method in historiography. Even though limitations which are explained many times are encountered; sometimes, chronological limitations that have no meaning at all and that are arbitrary can be seen too.
IV– Limitations based on events and cases: Since history is the science of the past, each event and case is connected to thousands of others that affected it, just as in today. For the most of the time, it won’t be possible to explain all of the impact factors which determined the problematic we are dealing with. In this situation, our suggestion for the historian is ceteris paribus, a suggestion intensely used in several social sciences (especially in economics). In the analysis of the subject defined as problematic, this solution, that is based on only one variable analysis by moving with the assumption that thousands of variables/impact factors are fixed, will strengthen our ability of analysis theoretically.
In our study, the scientific problems caused by limitations that were not possible to be set, and the problems caused by the wrongly-set limitations will be exemplified, and our suggestions on limitations will be presented.
ANAHTAR KELİMELER: Tarih, tarihçi, metot, sınırlama, ceteris paribus.
KEYWORDS: History, historian, method, limitation, ceteris paribus.