ÖZET
Bu çalışmada, İstanbul Şer’iyye Sicilleri Vakfiyeler Kataloğunda bulunan yaklaşık 4.500 vakfiye kullanılarak 1550 ila 1900 arası dönemde İstanbul’da yeni kurulan vakıf sayısının zaman içinde nasıl değiştiği analiz edilmiştir. Ayrıca Osmanlı sosyal tabakalaşmasını teşkil eden askeri, reaya ve kadınlar gibi farklı kesimlerin vakıf kurma davranışları bakımından aralarında bir farkın olup olmadığı ortaya konulmuştur. Makalenin bulguları askerilerin vakıf sektörüne hakim olduğu yönündeki yaygın görüşün aksine, reaya ve kadınların askeriler kadar vakıf sektöründe kurucu olarak yer aldıklarını göstermektedir. Kadınlar ve reayanın bu derece vakıf sektöründe aktif görünmesi para vakfı kurmanın küçük maddi imkanlarla dahi mümkün olmasının bir sonucu olarak yorumlanabilir. Analizimiz ayrıca, farklı toplum kesimlerinin vakif sektörüne kurucu olarak katılma oranının yıldan yıla önemli ölçüde değiştiğini göstermekte ve bu sebeple tek bir evrensel orana dayalı kapsamlı genellemeler yapmanın yanıltıcı olabileceğine dikkat çekmektedir.
ABSTRACT
In this paper, relying on information from almost 4,500 waqf deeds (vakfiye) available in Istanbul sharia court registers for the period 1550-1900, we study long-term changes in the creation of new cash waqfs including the periods of expansion, stagnation and crises. We also examine the participation of different groups—namely, officials (askeri), civilians (reaya), and women—as cash-waqf founders. We find that women were significant contributors to the waqf sector and that, contrary to a common assumption in the literature, officials’ participation as benefactors was proportional to that of other groups. Furthermore, we show that the relative shares of social groups as benefactors in the waqf sector fluctuated significantly over time. Thus, researchers should be cautious about making
eneralizations based on a single, set ratio of involvement as if it applies to all times and places.
ANAHTAR KELİMELER: Para vakfı, Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul, vakfiye, vâkıf.
KEYWORDS: Cash waqf, Ottoman Empire, Istanbul, waqf deed, benefactors.