ÖZET
Mirza Feteli Ahundzade modern bir milliyetçi olmamasına rağmen Azerbaycan’daki milli hareketin oluşmasında önemli bir rol oynamıştır. Miroslav Hroch’un küçük milletlerle alakalı tezleri Ahundzade’nin milli hareketteki rolünü daha anlaşılır kılmaktadır. Miroslav Hroch küçük milletlerin uluslaşma sürecini milliyetçilik yerine milli hareketler kavramı üzerinden tanımlamaktadır. Böylece uluslaşmanın farklı süreçlerine işaret etmekle birlikte milli hareketleri Üç Evre’ye ayırmaktadır. Hroch’un modeline göre küçük milletler uluslaşma süreçlerini A, B ve C evrelerini geçerek tamamlamaktadırlar. A Evresi’nde yerel dilin keşfi, B Evresi’nde milli canlanış, C Evresi’nde ise hareketin kitleselleşmesi gerçekleşmektedir. Bu tasnife göre Mirza Feteli Ahundzade, düşünce ve eylemleriyle Çarlık Azerbaycanı’nın uluslaşmasının (1850-1920) A Evresi’nde yer almaktadır. Ahundzade halk dilinde eserler kaleme almakta; ayrıca dili halkın eğitimi ve ilerleme için araç olarak kullanmaktadır. Bu çalışmada, Ahundzade’nin halk dilinde yazmasının ve yaptığı gelenek eleştirisinin milli bilincin oluşmasına katkısı tartışılacaktır.
ABSTRACT
Although Mirza Feteli Ahundzade is not a modern nationalist, he played an important role in the formation of the national movement in Azerbaijan. Miroslav Hroch’s theses about small nations make Ahundzade’s role in the national movement more understandable. Miroslav Hroch explained the nation-building process of “small nations” through the concept of “national movements” rather than “nationalism” and divided them into three phases. Hroch stressed that “small nations” completed their nation-building process through the “A”, “B”, “C” phases. In the first phase (A) they discovered their local/national language, phase (B) caused national agitation, and in the last phase (C) national movements got massification. According to this classification, Akhundzade will be considered within the first phase (A) of nation-building process of Tsarist Azerbaijan (1850-1920). Ahundzade
writes works in folk language and he also uses language as a tool for public education and development. In this study, Akhundzade will be investigated in the context of his writings in folk language and its influence on the formation of national consciousness.
ANAHTAR KELİMELER: Küçük Millet, Ahundzade, Çarlık Azerbaycanı, aydınlanma, alfabe reformu.
KEYWORDS: Small Nations, Akhundzade, Tsarist Azerbaijan, enlightenment, alphabet reformation .