ÖZET
Başlangıçta tezkireler çevresinde gelişen biyografi türü, Tanzimat Dönemi’nde, Batı’da gelişen biyografilerin de etkisiyle kaynaklara dayalı yargılar sunan bir hüviyet kazanır. Türk edebiyatında biyografi yazma geleneği tezkirecilik misyonunu hiç terk etmez. Cumhuriyet’e kadar hem sözlük tarzındaki biyografilerde hem de bir şahsiyetin ele alınıp incelendiği biyografilerde önemli örnekler verilir. Âşık edebiyatında ise şair-nâmeler biyografi yazımında öncü durumundadır. İşlevleri sadece âşıkların bir veya birkaç mısra içerisinde bazı özelliklerini sunmaktan ibaret kalır. Cumhuriyet’in ilk döneminde orta öğretim kurumlarındaki edebiyat dersinin ihtiyaçları çevresinde kaleme alınan şair/yazar sözlükleri, sonrasında çok kapsamlı bir boyut kazanır. Behçet Necatigil’in 1960-1978 arasında bizzat kendisinin kaleme aldığı Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü çalışması önemli bir rol model olur. 2000’li yılların başında bazen kurumların bazen de komisyonların yürüttüğü çalışmalarla biyografi sözlükleri, ansiklopedi boyutuna taşınır. Günümüzde internetin hemen her alandaki etkin kullanımı biyografi sözlüklerinin de veri tabanına taşınmasına neden olur. Bu çalışmada Türk edebiyatındaki biyografi yazma geleneğinin, tezkirelerle başlayıp veri tabanına ulaşan gelişimi, Cumhuriyet sonrasındaki biyografi sözlüklerinin değişimi çevresinde incelenmeye çalışılmıştır.
ABSTRACT
Biography which initially centered around “tezkire”, gains an identity that presents judgments-based sources in the Tanzimat period with the influence of biographies developed in the West. Writing biography in Turkish literature never loses its identity coming from the tradition of “tezkire”. Outstanding examples of standard biographies as well as lexicographic ones are written till Republic period. In folk literature, biographical folk-poetry (şair-nâme) is the precursor of the genre, but its function is limited with giving few characteristics of poets in few verses. In the early Republican period, glossaries of authors and poets which ere written in line with the requirements f literature courses in secondary schools have been comprehensively used afterwards. Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (The Glossary of Authors and Poets in Our Literature) which is written by Behçet Necatigil between the years of 1960-1978 becomes an important role model. In the beginning of 2000’s with the studies handled by institutions or sometimes commissions, biographical lexicons are expanded to encyclopedic scale. Today common usage of internet opens a road for transferring biographical lexicons to digital data bases. In this study, the improvement of the writing biography tradition starting with “tezkire”s and reaching to databases has been examined around the change of biographical lexicons after the Republican period.
ANAHTAR KELİMELER: Türk Edebiyatı, biyografi, tezkire, şair-nâme, isimler sözlüğü.
KEYWORDS: Turkish Literature, biography, tezkire, folk-poetry (şair-nâme), glossary of authors and poets.