ÖZET
Türkler; İslam’ın yayılış sürecinde, Orta Asya’dan Anadolu’ya gelmiş ve Geleneksel Türk Dini inanışlarını, Anadolu’da, İslamî kisve altında yaşatmışlardır/ yaşatmaktadırlar. Hatta yer yer Geleneksel Türk Dini inanışı ile İslam inancı yan yana götürülmüş, İslam’a uygun olmayanların bir kısmı çıkarılmış, bir bölümü İslami kisveye büründürülmüş ve bazıları da değiştirilmeden aynen “örf ” olarak muhafaza edilmiştir. Bu bağlamda Geleneksel Türk Dini inanışına sahip Türk boyları ile İslam inancını benimseyen Türkler arasında bazı ortak inanışlar ve gelenekler ortaya çıkmıştır. Bu ortak anlayışlardan ve inanışlardan biri de “don değiştirme” motifi olmuştur. Türklerin menkıbelerindeki, masallarındaki ve efsanelerindeki en önemli motiflerden biri olan “don değiştirme”; ölüm ve ruh, sınama, üstünlük/keramet ve yaratılış unsuru olarak dört temel yapıda kendisini göstermektedir. Bu çerçevede makalemizde, ilk olarak, don değiştirme motifinin (tartışmalara girilmeksizin) kavramsal analizi yapılmış, ardından da ölüm, ruh, sınama (ödül/ceza), keramet, üstünlük ve yaratılış/türeme unsuru olarak ortak payda çerçevesinde örneklendirilmesi gerçekleştirilmiştir. Sonuç kısmında ise genel bir değerlendirme yapılmıştır.
ABSTRACT
Turks came from Central Asia to Anatolia during the spread of Islam. They lived their traditional Turkish religious beliefs under Islam in Anatolia. Even the traditional Turkish religious belief and Islamic belief were taken side by side. Some of those who are not suitable for Islam were removed and some of them were taken in Islamic guise. Some of them have been preserved as custom without being changed. In this context, some common beliefs and traditions have emerged between Turkish tribes who have traditional Turkish religious beliefs and Turks who adopt Islamic belief. One of these common understandings and beliefs is the motif of “don change”. Don change is one of the most important motifs in Turks’ stories, tales and legends. It manifests itself in four basic structures as death and soul, testing, superiority/miracle and creation. In this context, in our article, firstly, conceptual analysis of “don change” motif (without going into discussions) was made. Later, examples of death, soul, test (reward/punishment), miracle, superiority and creation/derivation are given. In the conclusion, a general evaluation has been made.
ANAHTAR KELİMELER: Şaman, Alevilik/Bektaşilik, Türk geleneği, motif, don değiştirme.
KEYWORDS: Shaman, Alevism/Bektashism, Turkish tradition, motif, “don change”.